21.03.2025.Ukoliko studirate istoriju, vrlo je moguće da će vam jedan od prvih kolokvijuma na fakultetu biti iz ispita Pomoćne istorijske nauke. Ukoliko to bude test iz hronologije – nauke koja se bavi računanjem vremena – pitanje koje će vam najverovatnije zadavati dosta muka jeste računanje kog datuma se padao Uskrs određene godine u prošlosti. Na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji, 325. godine, odlučeno je da Uskrs pada u nedelju nakon punog meseca, koji sledi posle prolećne ravnodnevice. Postupak za određivanje ovog datuma nazivao se Computus (lat. proračun).
I dok određivanje datuma „najsrećnijeg“ (ali i najpokretljivijeg) hrišćanskog praznika zna da zadaje muke studentima, situacija se Božićem je dosta jednostavnija, a rođenje Isusa Hrista se ujedno uzima i za početak nove ere. Međutim, da li je oduvek bilo tako?
Zapravo, ne. Sistem stare i nove ere, ili kolokvijalno „pre i posle Hrista“, uveden je tek u 6. veku. Za to je zaslužan monah po imenu Dionisije Mali koji je 525. godine počeo da računa vreme od Hristovog rođenja i uveo sistem nove ere (lat. Anno Domini). Dionisije nije precizirao kako je odredio datum Isusovog rođenja, ali se pretpostavlja da se oslanjao na spise ranih hrišćana, poput Klementa Aleksandrijskog ili Euzebija iz Cezareje. Ipak, bez obzira na to što novije procene smeštaju Hristovo rođenje nekoliko godina kasnije, Dionisijeva pretpostavka ostala je zapisana kao prva godina nove ere.
Simbolično, ovaj način računanja vremena zamenio je prethodni koji je za početak nove ere uzimao početak Dioklecijanove vladavine Rimskim carstvom, a istorija Dioklecijana pamti upravo kao jednog od najvećih progonitelja hrišćana.
„Hrišćani su želeli da se udalje od rimske hronologije, pa su počeli da razvijaju hrišćansku hronologiju. U hrišćanskoj Evropi, Isus je očigledna polazna tačka“, objašnjava Lin Hant, autorka knjige „Merenje vremena, stvaranje istorije“.
Tek nekih dva veka nakon Dionisija, Beda Poštovani iz Nortambrije je objavio delo „Crkvena istorija engleskog naroda“, u kome je skrenuo pažnju na sistem nove ere, ali ga i proširio, tako da obuhvati i godine pre nove ere. Zahvaljujući njemu, one su počele da se numerišu unazad, kako bi označile broj godina pre Hristovog rođenja.
Ovaj sistem naročito će dobiti na popularnosti zahvaljujući Karlu Velikom (768-814) koji će usvojiti za datiranje zvaničnih dokumenata u Evropi. Do kraja srednjeg veka, praktično cela zapadna Evropa će prihvatiti ovaj sistem, a njegova upotreba se faktički podrazumevala prilikom ustanovljenja Gregorijanskog kalendara u 16. veku.
Poslednjih decenija sve češći su pokušaji izbegavanja verskih konotacija u računanju vremena, pa se zato koriste oznake BCE (engl. „before current/common era“ – pre zajedničke/trenutne ere) i CE („common/current era“) na engleskom, odnosno na srpskom p. n. e. (pre nove ere) ili n. e. (nova era). Zanimljivo je da ni ovi noviji izrazi nisu sasvim savremeni, jer još početkom 18. veka pominjao se termin „zajednička era“, a Enciklopedija Britanika ga je već 1797. koristila zajedno sa „hrišćanskom erom“.
Đorđe Majstorović, FakeNews Tragač
