Završni ispit i „demokratski SSSR“ pod navodnicima


Prošlog četvrtka, 20. juna, maturanti svih osnovnih škola u Srbiji polagali su treći završni ispit, iz predmeta po izboru. Đaci su imali priliku da se opredele između geografije, istorije, biologije, hemije i fizike, a oni koji su odabrali istoriju odgovarali su, između ostalog, na pitanje koje je istog dana izazvalo dosta oprečnih reakcija.

Naime, našu redakciju označio je korisnik mreže X u svojoj objavi o 16. po redu pitanju sa testa, gde se od učenika tražilo da pročitaju odlomak iz istorijskog izvora, pa da na osnovu njega zaključe na koji se istorijski sukob odnosi:

„Formirale su se dve suprotne političke linije: na jednom polu politika SSSR i demokratskih zemalja, usmerena ka podrivanju imperijalizma i učvršćivanju demokratije, a na drugom polu politika SAD i Engleske, usmerena ka jačanju imperijalizma i ugušivanju demokratije”.

Ponuđeni odgovori bili su Prvi svetski rat, Drugi svetski rat, hladni rat i sukob u Ruandi. Rasprava u pojedinim medijima i na društvenim mrežama – nastala istog dana, po završetku mature – bila je izazvana time što je u izvodu iz teksta Sovjetski Savez stavljen „u isti koš” sa demokratskim zemljama, dok su Sjedinjene Američke Države i Engleska istovremeno predstavljene kao „antidemokratske”.

 

Zečević: Autori pitanja tvrde da je SSSR bio demokratska tvorevina

Tim povodom, na portalu N1 objavljena je vest pod nazivom „Skandalozno pitanje na maturskom ispitu u kom je SSSR predstavljen kao demokratija”. U uvodu teksta ističe se da je Stranka slobode i pravde (SSP) pitanje ocenila kao „skandalozno“, jer se u njemu – po tumačenju SSP – tvrdi da je Savez Socijalističkih Republika bio „demokratska zemlja“. Članica SSP Nataša Zečević izjavila je da „autori ovog pitanja za jednopartijski, komunistički SSSR, čiji je represivni aparat ubio milione ljudi, kažu da je bio demokratska tvorevina”.

Iako možemo zamisliti situaciju u kojoj učenik lakoverno tumači izvod iz teksta kao verodostojan i utemeljen, konstatacija koju iznosi Zečević sama po sebi nije tačna: u pitanju nije izražen lični stav onih koji su pitanja sastavljali, već je citiran autentičan istorijski izvor.

Odlomak potiče iz Deklaracije savetovanja predstavnika komunističkih partija, čiji se sadržaj može pronaći i u digitalizovanom primerku zvaničnog lista Organa Informativnog biroa komunističkih partija. Pomenutu deklaraciju zajedno su doneli 1947. godine predstavnici Komunističke partije Jugoslavije, Bugarske radničke partije, Komunističkih partija Rumunije, Mađarske, Poljske, Sovjetskog Saveza, Francuske, nekadašnje Čehoslovačke i Italije.

„Danas“ je objavio članak o ovoj temi, a jedan od sagovornika, istoričar Milan Koljanin, kazao je kako samo pitanje nije sporno, uprkos tome što je izvor nastao iz propagandnih tendencija. Suprotno tome, istoričarka Olga Manojlović Pintar ocenila je da se radi o ideološkoj manipulaciji.

S obzirom na to da je citat izvučen iz zvaničnog dokumenta određene političke partije (komunističke), jasno je da takav istorijski izvor ima snažnu ideološku pozadinu i usled toga ne odslikava nužno činjeničnu stvarnost. Ipak, to ga ne čini manje autentičnim istorijskim izvorom.

 

Kritička analiza istorijskih izvora

Kako objašnjava američki profesor Kit Barton u svom radu o istorijskim izvorima, u školstvu postoji mit da su primarni izvori pouzdaniji od sekundarnih, te da pružaju direktan uvid u prošlost zbog toga što su „nastali tokom perioda koji se proučava ili su ih kreirali svedoci istorijskih događaja”. Kako dalje podvlači, primarni izvori i te kako mogu biti delo nastalo iz pristrasnosti ili čak želje da se posmatrač prevari. Ipak, iako sekundarni mogu biti neutralniji od primarnih, Barton sugeriše da ni u jednom slučaju nije dovoljno osloniti se samo na jedan izvor već je za potpune zaključke i razumevanje istorije neophodno konsultovati više izvora.

U ovom slučaju učenici nisu morali da „poveruju“ izvoru da bi tačno odgovorili, niti je izvor trebalo da im posluži kao faktografski osnov za dalja potpitanja, već je samo trebalo da ga smeste u odgovarajući vremenski kontekst, povezujući ključne aktere koji su pomenuti u citatu.

Može se, naravno, postaviti pitanje da li je i izbor izvora u ovakvom kontekstu ideološki markiran, ali ne treba zanemariti činjenicu da već na samom početku osmog razreda đaci uče o istorijskim izvorima i njihovim vrstama. Na primer, udžbeniku istorije za osmi razred izdavačke kuće Klet se, u okviru ove oblasti, u posebnom antrfileu ukazuje na važnost „kritičke analize istorijskih izvora” u savremenom dobu.

Teodora Koledin, FakeNews Tragač

Ukratko

TOP 5 – NAJČEŠĆE LOKACIJE MANIPULACIJA