26.12.2025.„Pod nogama škripi slama, stigo Božić, blago nama“, peva srpski pevač Baja Mali Knindža u pesmi pod naslovom „Sedmi januar“. Ovaj pevač, inače poznat po širenju nacionalističkih narativa, u narednom stihu dodaje: „Dok na stolu gori svjeća, prošlosti se baba sjeća“. Međutim, uzimajući u obzir da je Baja – barem prema informacijama iz onlajn izvora – rođen 1966. godine, velika je šansa da se njegova baba prisećala Božića koji su Srbi slavili 25. decembra, a ne 7. januara. Danas, pravoslavni Srbi, uz tek još nekoliko naroda, „najradosniji hrišćanski praznik“ obeležavaju 7. januara, ali su ga pre nešto više od 100 godina obeležavali istog dana kada i katolici.
Radi se, naravno, o svima poznatoj razlici između julijanskog i gregorijanskog kalendara koja trenutno iznosi 13 dana, ali će se, recimo, zbog odstupanja u kalendarima, 2100. godine povećati na 14 dana. U ovom tekstu nećemo se detaljnije baviti matematičkim proračunima kalendara, već ćemo na njih gledati više iz ugla politike i crkvenih odnosa.
Julijanski kalendar ustnovio je Gaj Julije Cezar još 47. godine pre nove ere. Ovaj kalendar prihvatili su svi (tada i dalje ujedinjeni) Hrišćani i koristili ga čak i nakon raskola 1054. godine, sve do kasnog 16. veka. Međutim, astronomija je napredovala i otkrivene su manjkavosti starog kalendara. Konkretno, otkriveno je da je godina zapravo 11 minuta kraća nego što julijanski kalendar predviđa, što se čini kao beznačajna manjkavost, ali, recimo, na nivou od 400 godina ona predstavlja više od 3 dana razlike. Naučnici tog doba su nekako uspeli da privole tada najsnažniju silu zapadnog sveta – crkvu – da uvede nov kalendar. Godine 1582. to se i događa, a na scenu stupa novi, gregorijanski kalendar, imenovan po Papi Gregoru XIII.
Gregorijanski kalendar je u katoličkim zemljama prihvaćen brzo, potom su ga, nešto kasnije, prihvatile i protestantske zemlje, a u pravoslavnim zemljama prihvaćen je tek u 20. veku. Međutim, kada govorimo o ovim zemljama, ne mislimo i na (sve) njihove crkve. Neke od crkava nikad nisu prihvatile „novi“ kalendar. Među njima su, osim Srpske pravoslavne crkve (SPC), i Ruska pravoslavna crkva, Jerusalemska patrijaršija i druge. Kako matematičar Jovan D. Kečkić navodi u svom radu „O kalendaru“, „razlozi nisu naučne već čisto psihološke prirode; u katoličkom svetu Papin proglas je neprikosnoven, u protestantskom sumnjiv, a u pravoslavnom najblaže rečeno neprihvatljiv“.
Tako je SPC sve do danas nastavila da poštuje stari kalendar, iako je on očito pogrešan, što su naučnici primetili još u 16. veku. Paradoksalno, SPC je bila predlagač novog kalendara koji bi unapredio postojeće manjkavosti i u gregorijanskom kalendaru. Njega je izradio naš poznati naučnik Milutin Milanković i, iako ga je dobar deo pravoslavnog sveta prihvatio, SPC ga je na kraju odbacila i zadržala stari kalendar.
Ali vratimo se na pitanje iz naslova našeg teksta. I pravoslavni Srbi nekada su slavili Božić 25. decembra, tačnije do januara 1919. godine, kada je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca zvanično prihvatila gregorijanski kalendar koji i danas koristimo. Kada je država prihvatila novi kalendar, a crkva ostala na starom – zbog pomenutih 11 minuta razlike na godišnjem nivou – nastalo je odstupanje koje sada iznosi 13 dana. Zbog toga je pravoslavni Božić – iz ugla srpske crkve – 7. januara, dok je u realnosti, prema opšteprihvaćenom gregorijanskom, ali i novom, Milankovićevom kalendaru on zapravo 25. decembra.
Da su Srbi Božić slavili 25. decembra možemo zaključiti i iz štampe objavljene pre 1919. godine. Na primer Politika u broju 343 od 25. decembra 1904. godine u prvim rečenicama na naslovnoj strani poručuje: „Danas je najradosniji praznik u srpskom pravoslavnom narodu. Od Jadranskoga do Belog Mora proslavlja naš narod najsvečanije Božićne praznike“. Istog datuma i u Pravdi se slavi „rođenje Hristovo“, a i u radikalskoj Zastavi.
Sem kratkog komentara iz Zastave koji govori da „neprimetno kao kakvu sitnu stvar preskočismo 13 dana u kalendaru“, nismo uspeli da pronađemo članke iz starih novina koji bi nam prikazali kako je tadašnja javnost reagovala na promenu kalendara. U Službenom vojnom listu iz 1919, najpre nailazimo na najavu „Zakona o izjednačenju starog i novog kalendara“, a potom i na sam Zakon. U njegovom prvom članu objašnjava se kako je država anulirala razliku od 13 dana između starog i novog kalendara:
„Dana 14. januara 1919. god. po starom kalendaru prestaje da važi stari kalendar, a dana 15. istog meseca, takođe po starom kalendaru, počinje da važi nov kalendar. Ovaj poslednji dan će se obeležiti datumom 28. januara 1919. i za njim će sledovati datiranje dana i meseca po novom kalendaru.“
Ivan Subotić, FakeNews Tragač
