22.04.2024.Vrtoglava smena umetničkih trendova međuratnog Beograda u velikoj meri je oblikovala neujednačen duh moderne srpske i jugoslovenske prestonice, duh čija snaga još ponegde nalazi načine da izmakne savremenim zakonitostima neprestanog rušenja, parcelisanja i zgušnjavanja životnog prostora.
Prošavši kroz zenitizam, dadaizam, konstruktivizam i nadrealizam, težnja za promenom ucrtala se i u panoramu Beograda: tada nastaju današnji simboli grada, poput Meštrovićevog „Pobednika“, palate „Albanija“, paviljona „Cvijeta Zuzorić“ i drugih.
Zalaganjem kneza Pavla Karađorđevića, 1929. godine otvoren je i prvi muzej savremene umetnosti u tadašnjoj Jugoslaviji. „Iako strani istoričari umetnosti smatraju da je njujorški ’MoMA’ prvi (muzej savremene umetnosti) u svetu, on je ipak osnovan nakon beogradskog“, napominje istoričar umetnosti i autor „Istorije srpske umetnosti, XVIII – XXI vek“, Slobodan Maldini. Dve godine kasnije, podignut je „Museo“, privatni muzej porodice Veljković, jedne od najbogatijih i najuticajnijih porodica svog vremena u Jugoslaviji. „Bila je to vrlo vredna zbirka umetničkih predmeta, koju su, pored kolekcije većih i manjih skulptura, sačinjavali i odlivci pet Mikelanđelovih skulptura, Hudonovog ’Voltera’ i još nekoliko bronzanih odlivaka prema antičkim motivima Apolona i dve ’Dijane’“, navodi dr Vesna Matić u članku „Buntovnik s razlogom – dr Vojislav Veljković“.
Među „sedam bronzanih skulptura Mikelanđela Buonarotija, koliko na jednom mestu nema nijedan evropska metropola“, kako za list „Borba“ iz 1993. godine ističe istoričar umetnosti Savo Popović, nalazio se i „Mojsije“, kopiran tehnikom nestajućeg voska. „Ako bi se nešto desilo originalnom ’Mojsiju’, koji se čuva u Vatikanu, replika bi morala da se pravi po kalupu beogradskog licenciranog odlivka jer drugi ne postoji“, navodi portal Serbian tajms u svom tekstu. Ali da li je zaista tako?
Kompleksan postupak izrade bronzanih odlivaka tehnikom nestajućeg voska u svojoj suštini ostao je nepromenjen od antike. Najpre se preko originalne skulpture formira kalup načinjen iz najmanje dva dela, a koji može biti od gline, gume, gipsa ili drugog materijala. U dobijeni negativ originalne skulpture uliva se vosak, od kojeg nastaje šuplja voštana reprodukcija originalne skulpture (poput čokoladnog Deda Mraza). Nakon ručne dorade dobijenog voštanog odlivka (uklanjanjem spojeva kalupa, mehurića u vosku i drugih nesavršenosti), po njemu se postavljaju kanali za dovod metala i odvod vazduha i voska, pa u ovoj fazi šuplja voštana skulptura izgleda kao da se našla na tretmanu akupunkturom – iz nje sa svih strana izbijaju cevčice. Preko svega se izlivaju glina ili gips, i tako se dobija konačni negativ u koji se, kroz cevčice, uliva istopljen metal. Vosak i vazduh nestaju (takođe kroz cevčice), i dobija se savršena bronzana kopija originalne skulpture, koja se potom dodatno doteruje i premazuje.
Prema navodima portala Blic, Serbian tajms, 24 Sedam, Nedeljnik i drugih, beogradski „Mojsije“ jedina je bronzana kopija ovog Mikelanđelovog dela izrađena ovakvom tehnikom na svetu.
U odgovoru redakciji FakeNews Tragača istoričar umetnosti Savo Popović objašnjava da su italijanske vlasti od Vojislava Veljkovića tražile „posebne uslove“ u kojima će odlivci biti čuvani, a za slučaj da se „(originalnom) mramoru dogodi oštećenje“. U svoja tri članka za list „Borba“ devedesetih godina prošlog veka, Popović navodi da je Veljković morao da stvori „takve uslove da bronza ne radi ni milimetar tokom sto godina“, a kako bi mu bilo omogućeno da izradi bronzane kopije Mikelanđelovih i drugih skulptura.
Zgrada muzeja, sa uređajima za regulaciju temperature i vlažnosti vazduha, podignuta je 1931. godine, baš u vreme kada je dozvola za izradu bronzanih kopija tehnikom nestajućeg voska izdata i livnici „Ferdinando Marineli“ iz Firence. Njihov odlivak Mikelanđelovog „Mojsija“ danas se čuva u galeriji „Pijetro Bacanti e Filijo“ u Firenci, a izrađen je istom tehnikom kao i beogradska kopija porodice Veljković, koja je smeštena u dvorište vajarskog odseka Fakulteta likovnih umetnosti na Topčiderskom brdu, i koju je izradila pariska livnica „Sus frer“.
Kada je 1972. godine u napadu čekićem teško oštećena vatikanska „Pijeta“, Mikelanđelovo remek-delo iz 1499. godine, više od sto fragmenata mukotrpno je sakupljano i lepljeno tokom deset meseci, koliko je trajala restauracija skulpture. Na sličan način raskomadan je i „Museo“ porodice Veljković – u godinama nakon Drugog svetskog rata, najveći deo njegove kolekcije od preko 250 slika, istorijskih mapa, retkih ćilima i porculanskih setova netragom je nestao. Ostaje nada da će, slično Mikelanđelovoj „Pijeti“, svi fragmenti ove zaboravljene istorije Beograda biti vraćeni na svoje mesto – u obnovljeni „Museo“.
Nikola Đurić, FakeNews Tragač
