21.12.2023.Šta je to pseudonauka? Prema Oksfordovom rečniku, to su teorije, ideje ili objašnjenja koja su predstavljena kao naučna, ali koja nisu izvedena naučnom metodom. Pojedini autori smatraju da je pseudonauka zapravo imitacija nauke, odnosno oponašanje načina na koje nauka uistinu funkcioniše, ali bez razmatranja komplikovanih uzročno-posledičnih veza, bez opsežnih testiranja i provera. Karakteristike pseudonauke mogu se uočiti u oblastima poput astrologije, numerologije i homeopatije, a kako određeni istraživači tvrde, i u oblasti tzv. neurolingvističkog programiranja, poznatijeg pod svojom skraćenicom „NLP”.
Osnovni princip ovog modela, nastalog još sedamdesetih godina prošlog veka, oslanja se na pretpostavku da svaki pojedinac deluje na osnovu „unutrašnje reprezentacije sveta” a ne samog sveta. Tačnije, pretpostavlja se da ljudi informacije prikupljaju pomoću čula, pa na taj način konstruišu sopstvene „svetove” na osnovu kojih kasnije reaguju u svakodnevici. Tu na scenu stupaju NLP stručnjaci i raznovrsne tehnike koje naizgled pružaju mogućnost da promenite šablone razmišljanja ili ponašanja koji vas iz nekog razloga sputavaju u daljem razvijanju i napredovanju. Praktičari NLP-a često podvlače paralelu između čoveka, njegovih emocija i funkcionisanja kompjuterskog softvera. Oni tvrde da se misli, ponašanja i osećanja mogu delotvorno „programirati i instalirati” kao što se to čini i sa kompjuterskim softverom.
Ukoliko se pak pitate na kom mestu u knjižari možete pronaći izdanja o NLP-u, verovatno da ćete ih uočiti smeštene u odeljku sa drugim tzv. „self-help” knjigama, čiji je osnovni postulat često sadržan u uverenju da je „moć uma iznad svega”. Ipak, ključno pitanje je da li je, i potom u kojoj meri, ovaj model zaista podržan kredibilnim naučnim istraživanjima?
Tragač je u maju ove godine pisao o tvrdnji trenerkinje NLP-a Tatjane Vojtehovski da „čovekov um ne poznaje negaciju”. U pitanju je jedan od principa na kom počiva neurolingvističko programiranje, odnosno, tzv. „princip pozitivne formulacije”. Glavni istraživač Centra za kognitivne nauke i profesor sa Univerziteta u Nišu Mihailo Antović tada je izjavio kako je takva teza „neprihvatljiva”, kao i da mnoga istraživanja koja su se bavila ovom temom nisu došla do takvog zaključka.
Uzimajući u obzir Antovićevo mišljenje, ali i mišljenje mnogih drugih istraživača, može se reći da naučna zajednica nije baš „uverena” u efikasnost neurolingvističkog programiranja. Poljski psiholog Tomas Vitkovski odlučio je da napravi sistematizaciju nalaza različitih istraživanja ovog modela, nakon čega je zaključio kako „među velikim brojem objavljenih radova o NLP-u samo nekoliko predstavlja empirijske studije, a još manje istraživanja ispunjava osnovne metodološke kriterijume koji omogućavaju donošenje zaključaka”.
Takođe, četiri istraživača iz Sjedinjenih Američkih Država su još krajem devedesetih godina analizirala oblasti primene tzv. „alternativnih tehnika obuke” u upravljanju ljudskim resursima. Ispostavilo se da od četiri široko propagirane tehnike – subliminalne stimulacije, mentalne prakse, meditacije i NLP – delotvornost čak tri tehnike (s izuzetkom mentalne prakse) nije mogla biti pouzdano detektovana.
I britanski profesor psihologije Geret Roderik-Dejvis upozorio je na štetnu primenu NLP-a u terapijskoj praksi u radu pod nazivom „Neurolingvističko programiranje: psihologija kargo-kulta?”. U svom istraživanju ukazao je kako se „NLP predstavlja kao legitimna forma psihoterapije, iznosi neutemeljene tvrdnje o tome kako ljudi razmišljaju i ponašaju se, navodno podržava dalje istraživanje u očajnom pokušaju sticanja kredibiliteta, ali ne pruža dokaze da zapravo funkcioniše”.
Teodora Koledin, FakeNews Tragač
