Da li se zvezda Severnjača nalazi iznad Severnog pola?

Kako su Evropljani pomoću zvezda pronalazili puteve do Indije, Amerike i drugih tada njima novih prostranstava? Prilikom orijentacije u prostoru važno je imati u vidu jednu tačku koja ne menja svoju lokaciju i prema kojoj je moguće orijentisati se. Zvezde nam, svojim naizgled statičnim položajem, mogu pomoći u tome. Među njima se izdvaja Severnjača, koja je, čini se, od najveće koristi.

Naučnici veruju da je Severnjaču među prvima u šestom veku pre nove ere opisao antički filozof Tales kako bi pomogao moreplovcima da lakše pronađu svoj put. Ona se nalazi i u katalogizaciji sazvežđa koju je stvorio Ptolomej u drugom veku pre nove ere. Stotinama godina njom su se služili mornari širom severne hemisfere.

Severnjača se nalazi u sazvežđu Mali medved. Pronalaženje Severnjače na nebu je relativno lako. Potrebno je da uočite sazvežđe Veliki medved, odnosno dve zvezde na kraju četvorougla koji je deo ovog sazvežđa. Te dve zvezde pokazuju put ka Severnjači koja se nalazi na „repu“ sazvežđa Meli medved.

Iako je gotovo uvek pominjemo kao jedinstvenu zvezdu, Severnjaču zapravo čini sistem od tri zvezde koje se nalaze „blizu“ jedna drugoj. Astronomi ih stručnije nazivaju Polaris A, B i C. Naučnici Američkog astronomskog društva su u svom radu iz 2008. godine zaključili da su ljudi kroz istoriju „pravilno definisali pravac severa“ u odnosu na Severnjaču.

A da li se Severnjača nalazi iznad Severnog pola? Odgovor na ovo pitanje zavisi od toga koliku preciznost i koliki nivo univerzalnosti želite.

U zavisnosti od toga kada su pisani, različiti izvori nude drugačije podatke u pogledu odstupanja položaja Severnjače od rotacione ose Zemlje na Severnom polu. Većina njih govori nam da je odstupanje negde oko 1,5 stepeni u odnosu na Severni pol Zemlje. Ipak, oni naglašavaju da ćete uvek pronaći Severni pol pomoću ove zvezde, a neki čak dodaju da je ona ponekad „sigurnija i od kompasa“.

Dakle ukoliko se bavite astronomijom i preciznim kalkulacijama, zvezda Severnjača nije direktno iznad Severnog pola zbog odstupanja do 1,5 stepeni. Međutim, ukoliko ste se uputili u pustolovinu bez kompasa i modernih alata za navigaciju, pogledajte gore u noćno nebo i Severnjača će vam osvetliti put ka severu. Ta magija će potrajati još oko 2000 godina, a potom će biti na dugoj, dugoj pauzi. Zašto?

Severnjača nije uvek bila iznad Severnog pola, niti će uvek biti. Zemljina osa se pomera poput vrha čigre, u dugim intervalima, a ovo kretanje – poznato kao precesija – utiče na to šta ćemo videti iznad Severnog pola. Pre 14.000 godina iznad Severnog pola nije bila Severnjača, već zvezda Vega, koja će ponovo postati naša polarna zvezda u 14. milenijumu nove ere.

Aleksa Ćirić, FakeNews Tragač