05.02.2024.Početkom godine svet je obišla informacija da je okružni sud za južni okrug Njujorka naredio da se otpečate dosijei vezani za američkog milionera i zlostavljača Džefrija Epstina. Iako je Epstin preminuo još 2019. godine čekajući presudu za svoja nedela, više od četiri godine kasnije postao je glavna tema u medijima. Razlog za to su dokumenti, objavljeni početkom januara, koji ukazuju na Epstinovu povezanost sa različitim poznatim ličnostima. Međutim, internetom su počeli da se šire i lažni spiskovi njegovih navodnih kontakata, zbog čega pregled prethodnog meseca posvećujemo upravo ovom slučaju.
Američki multimilioner i finansijer Džefri Epstin prvi put je optužen za silovanje još 2005. godine. Međutim, uprkos brojnim dokazima, Epstin 2008. godine sa sudom sklapa sporazum o krivici, prema kom je osuđen na 13 meseci zatvora, pri čemu mu je dozvoljeno da 6 dana nedeljno radi iz svoje kancelarije u Palm Biču. Nakon što su novinari Majami heralda 2018. godine identifikovali 80 žrtava seksualnog nasilja Džefrija Epstina i njegovih saučesnika, krivični postupak je ponovo pokrenut. Epstin epilog ovog slučaja nikad nije dočekao, s obzirom na to da je preminuo u zatvoru. Njegova smrt službeno se vodi kao samoubistvo ali je ona i dalje tema brojnih spekulacija.
Čim je vest o otpečaćenim dokumentima vezanim za slučaj Epstin objavljena u stranim medijima, i domaći mediji počeli su naširoko da se bave ovom temom. Međutim, jureći za senzacijom, pojedini mediji oslonili su se na nepouzdane izvore sa interneta i objavili da se među inkriminisanim ličnostima nalaze i Barak Obama, Meril Strip, Madona i drugi. Otprilike u isto vreme se i na društvenim mrežama pisalo o tome da je na listi i model Naomi Kembel. Ipak, sva ova imena potiču sa davno kreirane lažne liste ljudi koji su navodno leteli ozloglašenim avionom Džefrija Epstina poznatijim pod nazovom „Lolita ekspres“.
Lista koja je ponovo počela da se širi internetom ovog januara prvi put se pojavila još 2019. godine. Nedugo potom, više različitih američkih medija i portala za utvrđivanje činjenica potvrdilo je da se radi o lažnom spisku. Prema njihovim navodima, čak 40 slavnih ličnosti sa ovog spiska zapravo se ne nalazi u originalnim zapisima. Inače, originalni spisi o putnicima Epstinovog aviona postoje i javni su još od 2015. godine. Sačinio ih je pilot Epstinovog aviona Dejvid Rodžers.
Vredi pomenuti i to da se na lažnom spisku putnika Epstinovog aviona ne nalazi bivši američki predsednik Donald Tramp, iako se njegovo ime pominje u nedavno objavljenim sudskim spisima, ali i u ranije objavljenoj Epstinovoj „maloj crnoj knjizi“ koja sadrži stotine imena ljudi koji su imali kontakt sa Epstinom.
Američki portal Dejli bist navodi da „nije iznenađujuće“ što su Trampove pristalice 2020. godine intenzivno širile ovaj spisak putnika Epstinovog aviona, s obzirom na to da na njoj nema Trampa, dok su tu osvedočeni „neprijatelji“ Trampa poput Baraka Obame, Bijonse, Keti Peri i drugih.
Lažna lista ljudi povezanih sa slučajem Epstin širila se proteklog meseca i po društvenim mrežama u regionu. Hrvatski portal Faktograf skrenuo je pažnju na to da, uprkos tvrdnjama sa mreža, na pravim spiskovima ljudi povezanih sa Epstinom nisu ni Tom Henks, Rober de Niro, Opra Vinfri, Barbara Strejsend, Stiven Spilberg i drugi. S druge strane, Faktograf napominje i da se na spisku nalaze neka od imena koja se zaista povezuju sa Epstinom, poput Bila Gejtsa i Bila Klintona.
Nakon objavljivanja dokumenata internetom su počele da kruže i AI slike i snimci inspirisani ovom temom. Jedna od njih, zapažena i kod nas, prikazuje Epstina na brodu, u društvu fudbalera Lionela Mesija. Uzimajući u obzir da se ova slika već delila na društvenim mrežama na drugim jezicima, nekoliko stranih portala za utvrđivanje činjenica bavilo se njom (1, 2, 3, 4). Ustanovljeno je da je objavljena 6. januara 2024. na jednom španskom Tviter nalogu, u čijem opisu stoji da je njegov sadržaj parodija. Takođe je napomenuto da Mesija nema u dokumentima vezanim za slučaj Epstin. Podeljena slika je zrnasta, ima mutne i nedefinisane elemente (npr. desna ruka Epstina i leva ruka Mesija se spajaju u jednu), a Mesi ima samo pola prsta na navedenoj ruci (za AI fotografije je tipično da loše predstavljaju ruke). AFP je, dodatno, ukazao na to da Mesi na ovoj slici nema prepoznatljive tetovaže na nogama, koje ima od 2013. godine, dok je sam lik daleko „svežiji“.
Tekst kom su čitaoci FN Tragača tokom januara posvetili najviše pažnje bavio se pogrešnim ilustrovanjem lika srpske književnice Eustahije Arsić koja je na više domaćih portala i na društvenim mrežama često predstavljena fotografijom francuske književnice Žorž Sand. Eustahija Arsić smatra se našom prvom objavljenom književnicom, a bila je i prva saradnica Matice srpske i Letopisa Matice srpske. Do zabune u ilustrovanju njenog lika verovatno je došlo jer je Eustahija u pojedinim tekstovima označena kao „srpska Žorž Sand”, s obzirom na to da je svoja dela često objavljivala anonimno. Donedavno zaista nije bilo poznato kako je Eustahija Arsić izgledala, ali je njen portret pronađen na porcelanskoj šolji u hrvatskom gradu Karlovcu početkom dvehiljaditih godina.
Lik Eustahije Arsić pogrešno se ilustruje fotografijom Žorž Sand
Tokom januara pratili smo i dezinformacije koje su plasirane putem Tvitera / Iksa i Instagrama. Ukoliko i sami želite da nam prijavite neku vest na koju ste posumnjali, to možete učiniti putem prijavnog formulara ili slanjem poruke na neku od naših društvenih mreža.
Ivan Subotić i Marija Zemunović, FakeNews Tragač
