12.04.2024.Kada je daleke 1757. godine Marta Jorgović (rođena Petrović) postala prva žena koja je završila jednu srpsku srednju školu, tada „Petrovaradinsku roždestveno-bogorodičinu školu latinsko-slovensku“ (današnju gimnaziju „Jovan Jovanović Zmaj“ u Novom Sadu), vrata koja je otvorila za više obrazovanje žena u Srbiji ubrzo je zalupila nečujna promaja patrijarhata, od čijeg strujanja i danas puni potencijali pripadnika oba pola ponekad ostaju zabravljeni.
Da se stanje nije značajno popravilo ni čitav vek kasnije, zabeleženo je u jednoj molbi Ministarstvu prosvete iz 1887. godine, u kojoj Kruna Aćimović (rođena Dragojlović), prva žena koja će u Srbiji završiti fakultet, traži od ministra da joj se omogući studiranje na Velikoj školi. Odobrivši joj pohađanje Filološko-istorijskog odseka Filozofskog fakulteta, tadašnji ministar prosvete Alimpije Vasiljević zasigurno je pobrao simpatije Udruženja univerzitetski obrazovanih žena, koje su mu se iste godine zahvalile „što je dozvolio ženama da se upišu na Veliku školu“, kako navode Dr Nevenka Knežević Lukić i Dr Nena A. Vasojević u „Godišnjaku istorijskog arhiva u Požarevcu“ iz 2021. godine.
U tom pregnantnom periodu, kada Srbija teži da postane moderna evropska država, kolektivni naum žena, koje su se odvažile da svoje obrazovanje pretpostave tradiciji, kao da je zapisan u jednoj rečenici Jelisavete Načić, prve arhitektkinje sa srpskom diplomom: „Platiću svoje školovanje od svog miraza!“. Konačni udar „mora o mramorje“, punih 165 godina nakon Martinog maturiranja, zadalo je „Brunovo učenje o najmanjem“, doktorska disertacija Ksenije Atanasijević, prve žene s doktoratom jednog srpskog univerziteta – ali ne i prve Srpkinje s ovim akademskim zvanjem.
Mada ne bismo sa sigurnošću mogli da kažemo da je Vukosava Marjanović Tomić prva Srpkinja koja je odbranila doktorat, izvesno je da je to ipak učinila pre Ksenije Atanasijević. O njenom životu najviše doznajemo iz dopisa koji je redakciji „Politike“ pre nekoliko godina uputila njena snaja, Olga Tomić. Prema njenim navodima, Vukosava je doktorsku disertaciju iz oblasti organske hemije odbranila još 1913. godine na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta u Ženevi.
Posredstvom hronike „Nestali i korespondencija“ lista „Beogradske novine“ od 18. avgusta 1916. godine, dostupna je Vukosavina molba Informativnom birou Crvenog krsta Srbije, prijateljima i poznanicima da je „izvole izvestiti o Cvetku Marjanoviću, rezerv. poručniku IV prekobrojnog puka“, za koga je čula da je umro na Krfu. Svoj dopis potpisala je sa „Dr Vukosava Marjanović“, pa sa sigurnošću možemo reći da je zvanje doktora nauka „nosila“ najmanje šest, a najviše devet godina pre dr Ksenije Atanasijević, koju mnogi portali, poput „Vonabi Magazina“, „Espresa“, „Srbija Danas“, „Blica“ i drugih, nazivaju „prvom Srpkinjom koja je postala doktor nauka“.
Prema svedočenju Olge Tomić, Vukosava je preminula od moždanog udara 1979. godine. Kako se nakon udaje posvetila porodičnom životu, shodno društvenim običajima dvadesetih godina prošlog veka, materijalno je u potpunosti zavisila od supruga, koji je, od posledica posleratnog utamničenja, preminuo 1947. godine. Imovinu su im – navodi se – prvo oduzeli Nemci, a potom nova komunistička vlast, pa su se o Vukosavinom izdržavanju posle smrti supruga starala njena dva maloletna sina.
Dve godine nakon Vukosave, preminula je i Ksenija Atanasijević. Bez potomstva, sa bogatim intelektualnim nasleđem, za čijim se izgubljenim celinama i dalje traga, progonjena neosnovanim optužbama o plagiranju i različitim zloupotrebama intime. „Više od svega, želi da zlo u čoveku i u svetu postane manje“ – ovim rečima završava se rukopis njene autobiografije u trećem licu, koji se danas čuva u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“ u Beogradu.
Nikola Đurić, FakeNews Tragač
