Necivilizovani, divljaci, prljavci i bezbošci. Ovakve konotacije se odmah javljaju kada upotrebimo reč „varvari“. Rečnik Merijam-Vebster navodi da reč varvar predstavlja osobu iz „strane zemlje, kulture ili grupe za koju se veruje da je inferiorna, necivilizovana ili nasilna”.
Reč „varvar“ najpre je zabeležena u mikenskom grčkom. Grcima je delovalo da stranci ispuštaju nerazumljive zvukove („bar bar“), pa je tako, kao onomatopeja, nastala reč barbaros. Histori objašnjava da je reč „varvarin“ korišćena da opiše sve narode koji ne govore grčki, uključujući Persijance, Egipćane, Miđane i Feničane.
Već tada, u Staroj Grčkoj, ova reč je poprimila i dodatnu, negativnu konotaciju, koja podrazumeva superiornost u odnosu na druge grupe. „U mnogim aspektima, stari Grci su i sami bili čudni i varvarski, iako su bili jedna od najnaprednijih civilizacija u ljudskoj istoriji”, navodi autor Aleksa Vučković u svom tekstu „Preispitivanje varvara: da li su oni zaista bili divljaci?”.
Nakon Grka, i stari Rimljani (koji su ironično – prema grčkom poimanju – i sami bili varavari) preuzeli su ovu reč, objašnjava Vučković: ona je u Rimu označavala sve nerimljane s ruba carstva, kao što su Kelti, Germani, Sarmati, Iliri, Iberi, itd.
I upravo u Rimu počinje da se uobličava slika varvara koju i danas poznajemo – divlji, opasni stranci sa stranom kulturom, koji su pretnja za „našu civilizaciju”. Tako su i invazije na Rim, koje će označiti poslednje dane velikog carstva, zapamćene kao „varvarske invazije“. Međutim, kako Britanika navodi, Rimsko carstvo je već u izvesnom smislu bilo „varvarizovano” i pre nego što su varvarske invazije ozbiljno počele: „Zemljište koje je ostalo upražnjeno zbog sve manje rimskog stanovništva kolonizovali su imigranti — Germani i drugi. U rimske legije uglavnom su regrutovani Nemci i drugi nerimljani, među kojima su se neki uzdigli i do carskog purpura. Tako se, na kraju, rimski car sa svojom gardom i svojim domaćinstvom suštinski nije razlikovao od varvarskih poglavica s kojima se sukobio.”
Kada je u Evropi nakon srednjeg veka ponovo rođena fascinacija Starom Grčkom i Rimom, varvari su bili okrivljeni „za uništenje klasične civilizacije i početak mračnog doba“. Vučković, međutim, navodi da su mnoga varvarska plemena „bila sofisticirana na svoj način”, iako su ih „moćniji igrači na svetskoj sceni“ etiketirali kao divljake.
On navodi da su i sami Rimljani imali mnogo navika koje bi se mogle smatrati varvarskim: incest, orgije, organizovanje krvavih gladijatorskih borbi, „puštanje vetra“ tokom pirovanja i tome slično. S druge strane – piše Vučković – drevna „varvarska“ plemena, kao što su Kelti i Germani, imala su mnoge plemenite odlike – jak osećaj časti, umetnost i poeziju, brigu o higijeni i negovanju; živeli su u skladu s prirodom i uglavnom su bili monogamni. Uz to, mnoga varvarska društva imala su sofisticirane društvene strukture i pravne sisteme. Pre nego što skliznemo u pozitivnu generalizaciju, valja naglasiti: nedvosmisleno je tačno da su neka varvarska plemena zaista imala „varvarske“ prakse – prinosili su ljudske žrtve, imali su ratno orijentisanu kulturu, delili svoje domove sa stokom, a u ratu su bili okrutni.
Međutim, Vučković napominje i da su iz svoje perspektive varvari mogli da vide Rimljane kao varvare, koji žive u gustim gradovima, okrutni su prema zarobljenicima i imaju imperijalističke tendencije.
Za kraj, zanimljivo je videti kako se u antici jug Evrope smatrao superiornim u odnosu na sever, što je u savremenom dobu obrnuto. Istorija iznova dokazuje verodostojnost stihova Ivana Gundulića iz „Osmana”:
„Kolo od sreće uokoli
vrteći se ne pristaje:
tko bi gori, eto je doli,
a tko doli, gori ustaje.”
Marija Zemunović, FakeNews Tragač