11.10.2024.Koje su vam prve asocijacije na posetu nekoj crkvi? Tišina, prostranost, vitraži, ikone, drvene klupe, zvuk orgulja, miris tamjana… Svi odgovori mogu biti tačni, manje ili više u zavisnosti od toga kojoj denominaciji pripada verski objekat koji ste posetili. U središtu gotovo svake hrišćanske crkve uglavnom je oltar, centralno mesto bogosluženja i simbol božje prisutnosti.
Kada je u ranoj fazi hrišćanstva započeta gradnja bogomolja, običaj je bio da jedno od centralnih mesta zauzima drveni oltarski sto. Oltari su s vremenom počeli da se izrađuju od kamena, a postala je praksa da se ispod njih sahranjuju ostaci onih koji budu proglašeni za mučenike.
Međutim, da li oltari originalno potiču iz hrišćanske kulture? Odgovor je – ne. Oltari su postojali i pre hrišćanstva.
U potrazi za njegovim poreklom moramo otići daleko u istoriju. Kad bi ljudi naišli na nekakav predmet, drvo, stenu ili nešto slično što ih je, iz bilo kog razloga, ispunjavalo strahopoštovanjem, ti lokaliteti postajali su sveta mesta. Vernici su bili ubeđeni da na tim mestima mogu da zatraže božansku intervenciju i ostavljali su darove u nadi da će umiriti ili zadobiti naklonost bogova.
U prvobitnim religijama, oltar najverovatnije nije morao biti ništa više od gomile kamenja ili humke zemlje. Ipak, kako su žrtvovanja postala ključna komponenta rituala, oltari su evoluirali – počeli su da se grade od kamena i opeke, a bili su osmišljeni tako da žrtvena krv teče po njihovim površinama ili da se meso prinosi u plamenu.
U starom Izraelu, oltari su često bili pravougaone kamene ploče s izdubljenim koritom na vrhu. U ostatku Bliskog istoka, oltari su varirali – od malih postolja za spaljivanje tamjana do grandioznih kamenih struktura u egipatskim hramovima iz perioda Novog kraljevstva.
S druge strane, u Starom Rimu ili antičkoj Grčkoj nije postojala razlika između svetog i svakodnevnog prostora. Oltari su se nalazili svuda, od ulaza u kuće i dvorišta do pijaca i javnih zgrada. Čak i svetilišta na selu, skrivene šume i gajevi, nisu bili izuzetak. Gradski oltari često su bili monumentalni, s večnim plamenom koji je goreo u čast bogova, dok su oltari stajali ispred hramova, a ne unutar njih. Možda najpoznatiji primer je veliki Zevsov oltar iz Pergama, koji se sada nalazi u jednom berlinskom muzeju.
Kada govorimo o hrišćanstvu, najranije pominjanje oltara u Svetom pismu nalazi se kod Svetog Pavla u Prvoj poslanici Korinćanima. Ovde je uočljiva potreba da se napravi distinkcija između „stola Gospodnjeg“ i „stola demona”, odnosno paganskih oltara. Termin „bomos“, koji se koristio za označavanje oltara u paganskim religijama, hrišćani prvog veka su uporno izbegavali, takođe zbog paganskih asocijacija. Valja napomenuti i to da se rani hrišćani nisu molili ni pred hramovima ni pred oltarima, već uglavnom u sopstvenim kućama.
Iako su se kroz vekove razvijale različite tradicije i obredi, osnovna funkcija oltara u hrišćanskim crkvama ostala je nepromenjena – on je i dalje središte verskog života. Prekriven oltarnicima, često ukrašen krstom i svećama, oltar simbolizuje prisustvo Hrista i predstavlja središte svake liturgije. Pravoslavne crkve su sačuvale ranohrišćansko shvatanje oltara kao stola, dok su mnoge protestantske crkve umanjile njegovu ulogu, pretvarajući ga u jednostavan sto za pričest.
Đorđe Majstorović, FakeNews Tragač
