17.12.2024.„Na pola našeg životnog puta
nađoh se u šumi gde tama prebiva,
jer noga sa staze prave zaluta.
Ah, teško je reći mučninu što skriva
ta šikara šumska gusta
na koju i pomisao strah izaziva!
Tako je mučna da je šala smrt pusta,
al’ da bih kazô šta se tu zgodi,
o drugom će zboriti moja usta.
Ne znam šta bi da noga tamo hodi,
san veliki me je tako obuzeo
da zaboravih kuda pravi put vodi.”
Ovo su uvodni stihovi iz najpoznatijeg dela italijanskog pesnika Dantea Aligijerija, dela koje svi znamo pod nazivom „Božanstvena komedija”. Poema napisana početkom 14. veka započinje lutanjem glavnog junaka kroz šumu grehova, iz koje uspeva da se izbavi uz pomoć rimskog pesnika Vergilija. S njim prolazi kroz pakao i čistilište, sve do raja, gde ga čeka njegova mladalačka ljubav Beatriče, koja predstavlja duhovni ideal.
Međutim, da li ste znali da se jedno od najpoznatijih srednjovekovnih književnih dela, koje nagoveštava period renesanse, inicijalno zvalo – kratko i jasno – „Komedija”?
To je utvrđeno na osnovu Danteovog pisma upućenog njegovom meceni Kangrandeu dela Skali, gde objašnjava svoje motive za nastanak ovog dela. U to vreme, tragedijama su se smatrala dela koja počinju i završavaju se tragično, dok su komedije bila ona dela koja tragično počinju, ali se završavaju srećno.
Epitet božanstvena nije potekao od samog autora, već se prvi put javlja kod književnika Đovanija Bokača, u njegovom delu o Danteovom životu. Bokačo je mislio da Danteovo delo zaslužuje naslov koji bolje odslikava njegovu veličinu. Smatrao je da grandiozne teme, inovativni jezik i uzvišena poruka Komedije zahtevaju epitet koji bi dodatno naglasio njenu važnost. Njih dvojica se i inače smatraju pionirima u eksperimentisanju s formom i sadržajem književnih dela, zahvaljujući čemu su postavili temelje italijanske književne tradicije.
Zabeleženo je da je sam Dante bio nazivan divino (božanski) i divo (uzvišeni) još u drugoj polovini 15. veka. Ipak, kao deo naslova knjige, ovaj epitet uvodi priređivač Ludoviko Dolče. Božanstvena komedija, pod ovim naslovom, prvi put je štampana 1555. godine u Veneciji, u izdanju Đovanija Gabrijelea Đolita de Ferarija. Pretpostavlja se da je Dolče odlučio da izbegne korišćenje epiteta koji bi Dantea poistovetio sa njegovim prijateljem, poznatim piscem Pjetrom Aretinom, zvanim Il Divino. Umesto toga, Dolče je epitet božanstvena preneo na samo delo, čime je istakao njegovu uzvišenost i značaj.
Takođe, ovo izdanje iz 1555. godine može se naći i na sajtovima aukcijskih kuća koje uglavnom ističu da se radi o prvom izdanju gde je u naslov dodata reč Božanstvena.
Zanimljivo je da se u Božanstvenoj komediji Dante osvrće i na nekoliko evropskih vladara koji bi, prema njegovom sudu, trebalo da završe u paklu. Među njima se našao i vladar Raške (odnosno Srbije), kog pesnik pominje u kontekstu falsifikovanja venecijsanskog novca koje je ovaj navodno počinio. Istoričari i drugi stručnjaci smatraju da se u ovom delu Božanstvene komedije aludira na srpskog kralja Milutina. U nekim štampanim izdanjima Božanstvene komedije stih o srpskom kralju čak prati tvrdnja da je „pravio lažan novac“.
U svakom slučaju, ovo delo je ostalo zabeleženo u istoriji kao jedno od najznačajnijih iz svog vremena, i služiće kao inspiracija različitim umetnicima sve do našeg doba. Ipak, po svemu sudeći, tek zahvaljujući kasnijim čitaocima i priređivačima, Danteova Komedija je dobila atribut po kome je danas poznajemo i koji još više naglašava njenu univerzalnu vrednost.
Đorđe Majstorović, FakeNews Tragač
