Da li su Vojvođanke bile prve žene u Evropi s pravom glasa?

Na istorijskoj slici Anastasa Bocarića iz 1922. godine, koja je izložena u Muzeju Vojvodine, ovekovečena je atmosfera svetkovine koja se nepune četiri godine ranije odigrala u pozorišnoj sali novosadskog hotela „Grand Majer“. Reč je o Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu, na kojoj je izglasano ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom. Tom prilikom, pravo na izbor poslanika dato je muškarcima, ali i ženama sa navršenih 20 godina. „Ako je iole moguće, treba birati jednoglasno ljude, koji su po svome radu najugledniji, a kojima se može pretpostaviti, da će zastupati volju onih, koji su ga izabrali“, prenosi socijaldemokratski dnevnik „Sloboda“ svega šest dana pre zasedanja skupštine.

Među nebrojenim frakovima i razvijenim zastavama još uvek neoformljene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, posmatraču Bocarićeve slike lako bi mogla da promaknu lica pet Subotičanki, jedne Novosađanke i jedne Pančevke. Ipak, prisustvo ovih sedam žena na slici od takvog je značaja da bi slika s pravom mogla da ponese i ime „Naše žene koje su prvi put glasale”.

Povodom stogodišnjice prisajedinjenja Banata, Bačke, Baranje i Srema Kraljevini Srbiji, portal RTS-a objavio je tekst u kojem tvrdi da su na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena 1918. godine „pre svih Evropljanki, glasale i žene“. U članku „Pre sto godina Vojvođanke su bile prve žene u Evropi koje su glasale“, RTS donosi priču o sedam poslanica koje su na pomenutoj skupštini svojim glasovima doprinele prisajedinjenju Vojvodine tadašnjoj Kraljevini Srbiji. U sadržinski sličnom tekstu, RTV piše da su 25. novembra 1918. godine, prilikom biranja poslanika za Veliku narodnu skupštinu u Novom Sadu, „pravo glasa, prvi put u istoriji Evrope, imale i žene“. Iako nećemo pogrešiti ako kažemo da su žene u izbornim procesima evropskih društava bile prava retkost tokom prve polovine XX veka, pa i duže, Vojvođanke ipak nisu bile prve Evropljanke sa pravom glasa, ali ni prve koje su svoje pravo iskoristile u nekom parlamentu.

Na početku XX veka, Finska je bila autonomno Veliko vojvodstvo u okviru Ruske Imperije. Prema navodima teksta portala finland.fi, čiji je osnivač Ministarstvo spoljnih poslova Republike Finske, kao rezultat štrajkova širom Finske tokom oktobra 1905. godine, car Nikolaj II Romanov izdao je manifest kojim se u Finskoj uspostavlja parlament na osnovu „opšteg prava glasa“, odnosno parlament čije će poslanike birati muškarci i žene sa navršene 24 godine. Ova odluka je rezultirala prvim izborima u Evropi koji su ženama svih staleža dali pravo glasa, ali i priliku da se kandiduju za poslanice finskog parlamenta.

Izbori su održani tokom 15. i 16. marta 1906. godine, a među kandidatima su bile i 62 žene, od kojih se 19 našlo u sazivu prvog parlamenta. U svojoj knjizi „Žene u istoriji Evrope“, koju je 2005. godine objavila izdavačka kuća „Clio“, Gizela Bok beleži politički značaj ovog događaja: „Kada je prvi put jedna evropska zemlja dopustila ženama biračko pravo – to je bila Finska 1906. – u centru je bilo nacionalno oslobođenje od ruskog jarma, u kome bi žene imale podjednako učešće kao i muškarci; to je bio razlog zašto je Finska postala preteča i zašto je ovde ženama dato puno biračko pravo istovremeno kada i muškarcima“.

Slično bi se moglo reći i za prve srpske poslanice – Milicu Tomić, Mariju Jovanović, Maru Đorđević Malagurski, Katicu Rajčić, Mandu Sudarević, Olgu Stanković i Anastaziju Manojlović – koje su svojim glasovima doprinele prisajedinjenju Srbiji, a čije je pravo na učešće u političkom životu iznevereno u ujedinjenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. U svom tekstu „Žene koje su prve u Srbiji dotakle slobodu“ Aleksandar Latas napominje da „nakon Velike narodne skupštine u novoformiranoj Kraljevini žene nisu dobile pravo glasa“ i da se „pravni sistem sastojao od prethodno važećih građanskih zakona na raznim teritorijama (austrijskih, ugarskih, srpskih, crnogorskih zakona i šerijata)“, zbog čega na ženska prava nije obraćana posebna pažnja.

Iako se sa Finkinjama više neće izjednačiti do 1945. godine, naše prve poslanice ipak su ostvarile jednu značajnu pobedu – za sticanje slobode Vojvođana bile su potrebne i Vojvođanke.

Nikola Đurić, FakeNews Tragač